اگرچه بیش‌تر آسمان‌ها فیروزه‌یی است، اما کمتر زمینی یافت می‌شود که فیروزه‌ای باشد.
منطقه خراسان، در فاصله 240 کیلومتری از پایتخت معنوی ایران به سمت نیشابور، جایی وجود دارد که علاوه بر آسمان فیروزه‌یی، زمین فیروزه‌یی هم دارد و آن، جز معروف‌ترین معدن فیروزه‌ی دنیا نیست.
چند گامی به معدن مانده که تجهیزات ایمنی را تحویل می‌گیریم و پس از این که مسوول فنی معدن توصیه‌های ایمنی را گوشزد کرد، به سمت دهانه معدن حرکت حرکت می‌کنیم.
به دهانه‌ی معدن می‌رسیم، بند کلاه ایمنی را محکم می‌کنیم و برای رفتن به اعماق زمین عزم‌مان را جزم. مسوول فنی معدن چراغ قوه را در دست گرفته و پیشاپیش گروه، وارد معدن می‌شود.
فیروزه از کجا آمد؟
بزرگ‌ترین دایره‌المعارف اینترنتی دنیا در بخش فارسی خود در خصوص فیروزه‌ی نیشابور نوشته است: مهم‌ترین معدن فیروزه‌ی ایران در شهرستان نیشابور بوده که از بیش از ۲۰۰۰ سال پیش استخراج می‌شده است. این معدن در نزدیکی روستای معدن (شهرستان فیروزه) نیشابور است و از سطح زمین ۲۰۱۲ متر بلندی دارد.
این دایره‌المعارف بزرگ در بخش انگلیسی خود آورده است: فیروزه در ایران، ابتدا «پیروزه» نامیده می‌شد و پس از ورود مسلمانان به این کشور فیروزه نام گرفت و به همین نام باقی ماند. پیش از معدن فیروزه‌ی ایران، این سنگ معدنی تزیینی از 3000 سال پیش از میلاد، در شبه جزیره‌ی سینا و توسط مصریان استخراج می‌شد. این معدن فیروزه و معدن خراسان، دو معدن فیروزه‌ی مهم در تاریخ این سنگ قیمتی به حساب می‌آیند.
دایره‌المعارف بریتانیکا در خصوص سنگ معدنی فیروزه اینگونه توضیح داده است: این جواهر آبی‌رنگ، قرن‌ها در جنوب غربی قاره آمریکا توسط سرخپوستان از معادن برداشت می‌شد. بهترین نوع فیروزه در ایران وجود دارد و پس از آن در شمال آفریقا، استرالیا و سیبری نیز یافت می‌شود.
لغت‌نامه آکسفورد درباره فیروزه نوشته است: بسیاری از فرهنگ‌های باستانی در آسیا و شمال آفریقا، به استفاده از این سنگ در جواهرات خود علاقه داشتند. جنوب غربی آمریکا معادن باارزشی از این سنگ معدنی زیبا را در خود دارد، اما منبع اصلی فیروزه‌ی آسیایی در ایران نهفته است و از آنجا به صورت گسترده دادوستد می‌شود.
دایره‌المعارف کلمبیا نیز تاکید کرده است که بهترین نوع فیروزه در ایران یافت می‌شود.
دایره‌المعارف گیل در خصوص فیروزه‌ی ایرانی اینگونه گفته است: فیروزه‌ی اصیل در ایران وجود دارد. در این کشور، این سنگ پس از حک شدن آیات و یا اشعار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کتاب راهنمای پترسون فیلد در خصوص سنگهای معدنی نیز آورده است: گران‌ترین فیروزه‌ی دنیا از ایران و تبت به دنیا عرضه می‌شود.
در لغت‌نامه‌ی دهخدا نیز 8 معنی برای کلمه فیروزه آورده شده، که یک معنی آن، به همان سنگ زیبای معدنی با عنوان «پیروزه» و 7 معنی دیگر به نام روستاهایی در ایران اشاره کرده است.
اینجا واقعا معدن است!
به گزارش ایسنا، هوای خنک داخل معدن دلچسب است، اما ارتفاع معدن آن‌قدر کم است که مجبوریم تمام مسیر را با حالتی نیمه خمیده طی کنیم و تمام حواسمان جمع است که نکند از گروه عقب بمانیم و در تاریکی معدن سرگردان شویم.
کف معدن را ریل‌گذاری کرده‌اند تا قطارچه‌های حمل ضایعات راحت‌تر عبور و مرور کنند، از اطراف نیز صدای آب می‌آید. صدای دیگری هم به گوش می‌رسد، صدای شاتر دوربین‌های دو عکاسی که همراه‌مان هستند.
نیم ساعت است که داخل معدن پیاده‌روی کرده‌ایم و اکنون به محل کار معدن‌چی‌ها رسیده‌ایم، معدن‌چی‌ها اغلب مسن هستند و کمتر علاقمند به صحبت، در عمق نگاه‌شان می‌توان غم را دید و از چهره تکیده‌شان می‌توان به سختی کارشان پی برد.
معدن، مرد می‌سازد
به سراغ یکی از معدن‌چی‌ها، که نسبت به بقیه سن و سال کمتری دارد می‌روم، در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)- منطقه خراسان، درباره سختی کار در معدن می‌گوید: همه فکر می‌کنند فقط سربازی است که مرد می‌سازد و این فکرشان به خاطر این است که تا به حال کار در معدن را تجربه نکرده‌اند.
این جوان که کمتر از 30 بهار دیده اما 40 ساله نشان می‌دهد، تمایلی به معرفی خود ندارد و ادامه می‌دهد: من که هم سربازی رفته‌ام و هم در معدن کار کرده‌ام، می‌گویم معدن نیز مانند سربازی مرد می‌سازد و کار در معدن سخت‌ترین کار دنیا است.
نان حلال به خانه می‌بریم
پیرمرد لاغراندامی که مشغول «فیروه‌چینی» است، سوژه بعدی مصاحبه‌ام می‌شود، همان‌طور که مشغول کار است از او درباره کار در معدن می‌پرسم و او هم بدون آن که حتی لحظه‌ای نگاهم کند با صدایی که به سختی شنیده می‌شود، می‌گوید: چه در معدن کار کنی و چه در جای دیگر، نان حلال درآوردن آسان نیست، ما نان حلال به سفره زن و بچه‌مان می‌بریم.
پس از کمی سکوت انگار که مطلبی یادش آمده، صدایش را قدری بلند می‌کند و با تاکید می‌گوید: هیچ‌کس به اندازه محلی‌های اینجا، به درد کار در این معدن نمی‌خورد.
550 هزار تومان حقوق می‌گیریم
کمی آن طرف‌تر مرد میان‌سالی مشغول به کار است، سراغش می‌روم و از او درباره حقوق و مزایای دریافتی سوال می‌کنم که این گونه جواب می‌دهد: حقوق ما براساس قانون کار پرداخت می‌شود و ماهیانه 550 هزار تومان حقوق دریافت می‌کنیم و البته بیمه هم هستیم.
از او درباره حق مشاغل سخت می‌پرسم که می‌گوید: شنیده‌ام مصوب شده است که به کارگران معادن، مزایای مشاغل سخت تعلق بگیرد اما هنوز چیزی در فیش‌های حقوقی ما اعمال نشده است.
می‌خواهم با او کمی بیش‌تر صحبت کنم که با اصرار مسوول فنی معدن که مدام ساز بازگشت کوک می‌کند به ناچار با معدن‌چی‌ها خداحافظی و به سوی خروجی معدن حرکت می‌کنیم.
مسوول اکتشافات معدن فیروزه‌ی نیشابور: فیروزه‌ی نیشابور مرغوب‌ترین فیروزه دنیاست
مسوول اکتشافات معدن فیروزه‌ی نیشابور می‌گوید: چین، آمریکا، مصر، مکزیک و چند کشور دیگر معدن فیروزه دارند، اما معدن فیروزه نیشابور مرغوب‌ترین فیروزه‌ی دنیا را دارا است.
حامد فضلیانی در گفت‌وگو با ایسنا، می‌افزاید: مرغوبیت فیروزه به دو عامل رنگ و خلوص بستگی دارد که هر چقدر فیروزه به رنگ آبی تیره و صاف و بدون خط و خش باشد مرغوبیتش بیش‌تر است.
وی ادامه می‌دهد: انواع فیروزه‌های موجود در بازار شامل فیروزه‌های صاف، رگه‌دار، آبی و سبز است.
این کارشناس ارشد اکتشاف معدن در خصوص معدن فیروزه نیشابور اظهار می‌کند: از این معدن زیرزمینی که به شیوه اتاق و پایه یا دنباله و رگه است، سالانه 40 تن فیروزه استخراج می‌شود.
وی می‌افزاید: خوشبختانه معدن فیروزه دارای سنگ سخت است که اصطلاحا به آن خودنگهدار می‌گویند و این باعث می‌شود که به طور طبیعی ریزش نداشته باشد و در این چند سالی که ما اینجا هستیم، هیچ ریزشی نداشته است. تهویه معدن نیز به صورت هوای طبیعی است و از لحاظ تنفسی هیچ مشکلی برای کار وجود ندارد.
فضلیانی در خصوص چگونگی بهره‌برداری از این معدن، عنوان می‌کند: برای حفر از انفجار و برای جداسازی فیروزه از روش «سنگ‌جوری» به وسیله استادکارهای معدن استفاده می‌کنیم، فیروزه استخراج شده از معدن را نیز به هر چندماه یک بار بر اساس کیفیت دسته‌بندی می‌کنیم و سپس به فروش می‌رسانیم.
وی تصریح می‌کند: سنگ فیروزه به صورت خام صادر نمی‌شود، فیروزه‌ها پس از تراش خوردن به کشورهایی مانند مالزی، اندونزی، عربستان، ترکیه، امارات و مانند این‌ها صادر می‌شود.
مسوول اکتشافات معدن فیروزه‌ی نیشابور درخصوص نحوه‌ی مدیریت این معدن تاکید می‌کند: معدن فیروزه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به صورت اجاره‌یی در اختیار شرکت‌های مختلفی قرار گرفته است و الان 12 سال است که این معدن به «شرکت تعاونی توسعه‌ی معدن فیروزه» اجاره داده شده است.
وی ادامه می‌دهد: اعضای این شرکت تعاونی اهالی دو روستای همین‌جا یعنی، روستای معدن فیروزه علیا و معدن فیروزه سفلی هستند. این‌ها غالبا معدن‌کارانی قدیمی هستند که از کودکی در همین معدن کار می‌کرده‌اند.
وی می‌افزاید: این شرکت تعاونی 342 سهام‌دار دارد و سال گذشته سود هر کدام از این سهام‌داران 3 میلیون تومان بوده است.
طبق قانون کار حقوق می‌دهیم
فضلیانی درخصوص پرسنل شاغل به کار در این معدن اظهار می‌کند: حدود 130 پرسنل داریم که همگی بومی منطقه هستند، تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند و مطابق قانون کار حقوق دریافت می‌کنند.
وی عنوان می‌کند: به دلیل آن که کار در معدن در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرد، فعالیت پرسنل اینجا به جای 8 ساعت، 6 ساعت در روز است و از بازنشستگی با 20 سال سابقه‌ی کاری بهره‌مند هستند.
مسوول اکتشافات معدن فیروزه‌ی نیشابور در بخش دیگری از سخنانش تاکید می‌کند: مشکل اساسی معدن فیروزه‌ی نیشابور آن است که چه در زمانی که توسط دولت مدیریت می‌شد و چه در زمان واگذاری به بخش خصوصی، هیچ‌گاه طرح جامع اکتشاف نداشته است.
در پی روشی برای استخراجیم که به سنگ آسیب نزند
این کارشناس ارشد معدن تصریح می‌کند: فیروزه به گونه‌ای است که روش اکتشاف دستگاهی ندارد و مجبوریم برای استخراج از روش «آتش‌باری» استفاده کنیم، انفجار همان‌طور که به سنگ آسیب می‌رساند به فیروزه هم آسیب می‌رساند و اولین کسی هم که از این ماجرا زیان می‌بیند، معدن‌کاران هستند.
وی ادامه می‌دهد: فیروزه‌ای که مثلا 500 هزار تومان قیمت دارد وقتی بر اثر انفجار به چهار قسمت تقسیم می‌شود مجموعا 50 هزار تومان می‌ارزد و طبیعتا ما تمایلی به استفاده از این روش نداریم زیرا علاوه بر نداشتن فایده، دردسرهای فراوانی از جهات گوناگون دارد.
حامد فضلیانی می‌افزاید: به وزارت صنایع و معادن، سازمان نظام مهندسی معدن و چندین دانشگاه، نامه رسمی نوشتیم و از آن‌ها درخواست کردیم که اگر کسی روش علمی استخراجی کارآمدی سراغ دارد معرفی کند و امتیاز آن روش را خریداری و از آن استفاده می‌کنیم.
دو میلیارد تومان وام خواستیم، 150میلیون تومان دادند
مسوول اکتشافات معدن فیروزه‌ی نیشابور در بخش دیگری از سخنانش در خصوص وضعیت معادن کشور، می‌گوید: حدود 12 سال قبل، وقتی کشور چین خودش را وارد صنعت دنیا کرد، ناگهان حجم عظیمی خرید ایجاد شد و مواد معدنی به شدت گران شد، در نتیجه ارزش تمام معادن بالا رفت و در کشور ما نیز توجه به بخش معادن زیاد شد و بانک‌ها وام‌های بسیار عالی در این خصوص پرداخت می‌کردند.
وی ادامه می‌دهد: ولی متاسفانه از حدود 8 سال قبل این روند به شدت کند شد، البته اسما وام‌هایی داده می‌شد اما آن‌قدر نبود که به درد بخورد، به عنوان مثال شرکت ما پنج سال قبل تقاضای وام دو میلیارد تومانی کرد که پس از طی شدن تمامی مراحل 150 میلیون تومان به ما وام اختصاص دادند.
وی اظهار می‌کند: متاسفانه شرایط اقتصادی کشور در بحث معدن هم تاثیراتش را گذاشته و در حالی که کشورعزیزمان به شدت معدنی است. مسلما یکی از پنج مزیت نسبی اقتصادی کشور معادن هستند و توجه لازم و شایسته برای شکوفایی معادن وجود ندارد.
